Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, khi hàng hóa lưu thông không chỉ trong phạm vi quốc gia mà vượt qua biên giới tới những thị trường khó tính như EU, Mỹ hay Nhật Bản, nhãn thực phẩm đã vượt xa vai trò của một mảnh giấy in thông tin – nó trở thành “tấm căn cước” của sản phẩm, là bằng chứng pháp lý để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và uy tín của doanh nghiệp. Thế nhưng, thực tế gần đây đang cho thấy một bức tranh đáng lo ngại: hàng giả, hàng nhái len lỏi từ giường bệnh đến mâm cơm, với vô số vụ việc gây chấn động dư luận. Từ những chai nước mắm bị pha chế từ nước lã, phẩm màu và hương liệu giá rẻ nhưng khoác lên mình thương hiệu nổi tiếng, đến những hộp sữa bột trẻ em in nhãn “100% nguyên kem nhập khẩu” song bên trong là hỗn hợp không rõ nguồn gốc, hay các lô thuốc điều trị bệnh mạn tính có bao bì, mã QR y như hàng thật khiến bệnh nhân lầm tưởng và gặp biến chứng sức khỏe.
Tháng 5/2025, tại cửa khẩu Móng Cái (Quảng Ninh), lực lượng hải quan phát hiện gần 2.000 sản phẩm giày dép mang nhãn “Made in Vietnam” sai xuất xứ cùng hàng nghìn mặt hàng giả mác Crocs, Chanel, Dior, Loewe – minh chứng cho thủ đoạn gian lận nhãn mác ngày càng tinh vi. Hậu quả của việc ghi nhãn không trung thực không chỉ là mất niềm tin của người tiêu dùng mà còn có thể khiến doanh nghiệp bị loại khỏi thị trường, mất cơ hội xuất khẩu, chịu phạt nặng hoặc buộc thu hồi sản phẩm, đặc biệt khi vi phạm các tiêu chuẩn khắt khe của quốc tế.
Với thị trường EU, các yêu cầu về nhãn mác và chất lượng nông sản được quy định chặt chẽ trong nhiều văn bản pháp lý. Quy định (EU) 1169/2011 về cung cấp thông tin thực phẩm cho người tiêu dùng yêu cầu nhãn phải rõ ràng, chính xác, dễ đọc, không gây hiểu nhầm; bắt buộc liệt kê đầy đủ thành phần theo thứ tự giảm dần khối lượng, làm nổi bật các chất gây dị ứng, nêu rõ thông tin dinh dưỡng, nguồn gốc xuất xứ, khối lượng tịnh, điều kiện bảo quản và hướng dẫn sử dụng. Các sản phẩm hữu cơ phải tuân thủ Quy định (EU) 2018/848, đảm bảo không sử dụng hóa chất tổng hợp và đáp ứng tiêu chuẩn canh tác bền vững để được dán nhãn “EU Organic”. Với những sản phẩm có yếu tố biến đổi gen (GMO), EU áp dụng quy định bắt buộc ghi nhãn theo Quy định (EC) số 1829/2003 và 1830/2003. Ngoài ra, các phụ gia thực phẩm phải được liệt kê theo tên hóa học kèm mã số E theo Quy định (EC) số 1333/2008. Đặc biệt, EU còn yêu cầu truy xuất nguồn gốc (TXNG) bắt buộc đối với toàn bộ chuỗi cung ứng thực phẩm theo Quy định số 178/2002/EC, từ khâu sản xuất ban đầu, chế biến, vận chuyển đến khi đến tay người tiêu dùng, nhằm đảm bảo khả năng thu hồi nhanh chóng khi có sự cố an toàn thực phẩm.
Đối diện với những rào cản kỹ thuật này, Việt Nam đã và đang triển khai nhiều biện pháp để nâng cao chất lượng sản phẩm xuất khẩu. Nhiều địa phương đã áp dụng tiêu chuẩn GlobalG.A.P cho vùng trồng, giúp nông sản đạt yêu cầu về an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường và phúc lợi lao động – điều kiện quan trọng để vào EU. Các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê, hạt điều, rau quả đang đẩy mạnh chứng nhận HACCP và ISO 22005 để quản lý chất lượng và truy xuất nguồn gốc hiệu quả hơn. Chương trình quốc gia về truy xuất nguồn gốc sản phẩm hàng hóa (theo Quyết định 100/QĐ-TTg) đang mở rộng, với việc áp dụng mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói và nhãn điện tử QR code cho các mặt hàng chủ lực như thanh long, xoài, sầu riêng, gạo thơm… nhằm đáp ứng yêu cầu TXNG của EU và các thị trường lớn khác. Bên cạnh đó, các hiệp định thương mại như EVFTA không chỉ mở ra ưu đãi thuế quan mà còn tạo động lực để Việt Nam nâng chuẩn sản xuất, từ việc cải thiện quy trình canh tác sạch, tăng đầu tư vào công nghệ chế biến, đến việc hiện đại hóa khâu đóng gói, ghi nhãn.
Một bước tiến mới trong công tác hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ tiêu chuẩn EU là sự xuất hiện của Lala – trợ lý số ứng dụng trí tuệ nhân tạo do RIDE phát triển. Lala có khả năng phân tích tự động nội dung nhãn, phát hiện các lỗi phổ biến như thiếu thành phần dị ứng, sai thông tin dinh dưỡng hoặc định dạng ngày tháng chưa phù hợp, từ đó gợi ý điều chỉnh để nhãn đạt chuẩn ngay từ giai đoạn thiết kế. Không chỉ dừng lại ở việc “soát lỗi”, Lala còn tích hợp blockchain và IoT để theo dõi toàn bộ hành trình sản phẩm từ vùng nguyên liệu đến kệ hàng, ghi nhận các điều kiện bảo quản theo thời gian thực, lưu trữ dữ liệu TXNG không thể chỉnh sửa. Việc kết hợp giữa công nghệ AI, blockchain và tiêu chuẩn hóa quy trình sản xuất – ghi nhãn đang mở ra một hướng đi mới, giúp nông sản Việt không chỉ vượt qua rào cản kỹ thuật của EU mà còn tạo dựng niềm tin lâu dài với người tiêu dùng toàn cầu, đồng thời tạo “lá chắn” vững chắc chống lại vấn nạn hàng giả, hàng nhái vốn đang gây nhức nhối trên thị trường.